АЛЛАХ
КААПЫРЛАР АЗ. ИСА (АС)ГА КУРГАН ТУЗАКТАРДЫ ТЕККЕ КЕТИРГЕН
Кээ бир еврейлер менен Римдик
путпарасттардын Аз. Иса (ас)ды өлтүрүү үчүн түзгөн планы – тарыхтын ар кайсы
доорлорунда каапырлар көп пайгамбарларга карата курган тузактардын бири. Аллах
Куранда каапырлардын качан аларга бир пайгамдар келип, аларды чыныгы дин
ахлагын жашоого чакырбасын, сөзсүз ага каршы ар кандай тузактарды курушканын
жана ал тургай аны өлтүрүүгө аракет кылышканын кабар берген.
Ант болсун, Биз Мусага китепти
бердик жана артынан катары менен элчилер жөнөттүк. Мерйем уулу Исага да апачык
далилдер бердик жана аны Рухуъл-Куддус менен тастыктадык. Демек, силерге качан
бир элчи напсиңер жактырбаган бир нерсе менен келсе, текеберденип кээ
бирлериңер аны жалганчыга чыгарып, кээ бирлериңер аны өлтүрөсүңөрбү? (Бакара
Сүрөсү, 87)
Аз. Ибрахим (ас)ды отко таштаган,
аскерлери менен бирге Аз. Муса (ас)дын артынан түшкөн, сүйүктүү Пайгамбарыбыз
Аз. Мухаммед (сав)ды бир түнү кол салып өлтүрүүгө аракет кылган, Аз. Йусуф
(ас)ды кудукта калтырган, «Раббибиз
Аллах» дегени үчүн гана ыймандууларды мекендеринен сүргүн кылууга
аракеттенгендер, ар кайсы доорлордо жашаганы менен, көз-караш, ойлору окшош
болгон адамдар. Баары Аллахка жана элчилерине баш көтөрүүгө аракеттенип, Аллах
буйруган дин ахлагына каршы чыгышып, акыретте кылгандарына жооп берээрин
унутушкан. Пайгамбарлардын аларга Аллахтын кулусуңар деген эскертүүлөрү, аларды
башкаларга жакшылык кылууга, садака берүүгө, Аллах ыраазылыгы үчүн жакшылык
кылууга, адилеттүү болууга, кичипейил болууга чакырышы алардын ачууланышына
жана Аллах Кабатында тандалган жана таптаза болгон элчилерге каршы тузактар
курушуна себеп болгон. Каапырлардын мындай мамилеси бир Куран аятында төмөнкүчө
кабар берилет:
... Аларга элчилер жөнөткөн элек.
Аларга качан напсилерине жакпаган бир нерсе менен бир элчи келсе, кээ бирлерин
жалганчыга чыгарышты, кээ бирлерин болсо өлтүрүштү. (Маида Сүрөсү, 70)
Ошол сыяктуу, Меккелик мушриктердин
да Аз. Мухаммед (сав)ды мекенинен чыгаруу жана өлтүрүү үчүн тузактар пландаганы
Куранда билдирилген. Раббибиз каапырлар ал тузакты куруп жатканда Өзүнүн да
аларга бир тузак курганын кабар берген. Эч күмөнсүз, тузак кургандардын эң
жогоркусу Улуу Аллах.
Ал баш тарткандар (каапырлар) сени
камоо же өлтүрүү же сүргүн кылуу максаты менен тузак курушкан эле. Алар бул
тузакты куруп жатышканда, Аллах да бир тузак (бир жооп) куруп жаткан. Аллах
тузак куруучулардын жакшысы. (Энфал Сүрөсү, 30)
Жогоруда да айтып кеткендей,
каапырлар Аз. Иса (ас)ды да өлтүрүүгө аракет кылышкан. Өз ойлорунда өтө кылдат
бир план түзүп, Аз. Иса (ас)ды колго түшүрүп өлтүрөбүз деп ойлошкон. Тарыхый
жана Ислам булактарында орун алган маалыматтар боюнча, кээ бир мушрик еврейлер
римдиктерди Аз. Иса (ас)га каршы үгүттөө үчүн Аз. Иса (ас) жөнүндө көптөгөн
жалган менен куру дооматтарды чыгарышкан. Ушундайча римдиктердин Аз. Иса (ас)ды
өлтүрүүгө аракет кылышын максатташкан. Кээ бир еврейлердин Аз. Иса (ас)га каршы
план курганы Куранда төмөнкүчө билдирилген:
Иса аларда каапырдыкты сезгенде:
«Аллах үчүн мага жардам бере тургандар ким?» деди. Хаварийлер: «Аллахтын
жардамчылары бизбиз; биз Аллахка ишендик, биздин чындап Мусулмандар экенибизге
күбө бол» дешти. «Раббибиз, биз (Сенин) түшүргөнүңө ишендик жана
элчини ээрчидик. Бизди күбөлөр (шахиддер) менен бирге жаз.» Алар
(ишенбегендер) бир план курушту. Аллах да (буга каршы) бир план курду. Аллах
план куруучулардын эң жакшысы. (Али Имран Сүрөсү, 52-54)
Аллах алардын тузактарын алар эч
күтпөгөн жактан тескериге айланткан. Аз. Иса (ас)ды эч өлтүрө алышкан эмес,
аларга бир окшотулуу жасалган. Раббибиз ал тандалган кулун каапырлардын
тузактарынан коргоп куткарган. Аз. Иса (ас) өлгөн эмес жана Аллах Кабатында
тирүү. Аллахтын Куранда Аз. Иса (ас)га курулган тузактардын бузулганын
билдириши Аз. Иса (ас)дын Аллах Кабатында тирүү экендигинин маанилүү
далилдеринин бири. Эгер Аз. Иса (ас) кээ бирлер айткандай, өлгөн болгондо
(чындыгында бул туура эмес), анда бул каапырлардын курган тузагы максатына
жеткен деген мааниге келмек. Себеби ал тузактын негизги максаты – Аз. Иса
(ас)дын өлтүрүлүшү эле. Бирок Аллах Аз. Иса (ас)га курула турган ал тузакты
бузаарын билдирген жана «... Аллах
каапырларга момундардын зыянына эч качан жол бербейт.» (Ниса Сүрөсү, 141)
аятынын бир көрүнүшү катары каапырлардын Аз. Иса (ас)ды өлтүрүшүнө жол берген
эмес. Куранда көп аятында каапырлардын тузактарынын эч качан ийгиликке жете
албашы, ал тузактардын жер менен жексен кылынышынын Аллахтын сүннөтүнүн бир
талабы экени кабар берилген. Бул аяттардын кээ бирлери төмөнкүдөй:
Чындыгында
алар тузак курушту. Бирок алардын тузагы тоолорду ордунан кыймылдата турган
болсо да, Аллах Кабатында аларга даярдалган тузак (жаза) бар. (Ибрахим Сүрөсү,
46)
... Чындыгында Аллах каапырлардын
тузактарын текке кетирүүчү. (Энфал Сүрөсү, 18)
Же тузак курууну каалап жатышабы?
Бирок (чынында) ал каапырлар (өздөрү) тузакка түшүүчүлөр. (Тур Сүрөсү, 42)
Күмөнсүз, Аллах (мушриктердин
чабуулу менен тымызын тузактарын) ыйман келтиргендерден алыстатууда. Чындыгында
Аллах чыккынчы жана нашүгүр (жакшылыкты билбеген) бир адамды сүйбөйт. (Хаж
Сүрөсү, 38)
Чындыгында алар бир тузак пландап
жасашууда; Мен дагы бир план куруп даярдап жатам. Сен каапырларга бир мөөнөт
бер, аз бир убакыт бер. (Тарык Сүрөсү, 15-17)
Алардан мурдакылар тузак курушкан
эле, Аллах(тын азап буйругу) алардын кургандарынын негизине тийди (бузду),
ошентип үстүндөгү чатыры баштарына түштү; азап аларга алар сезбеген тараптан
келген эле. (Нахл Сүрөсү, 26)
КУРАНДА ПАЙГАМБАРЛАРДЫН ӨЛҮМҮ КАНДАЙЧА БАЯНДАЛАТ?
Куранда пайгамбарлардын өлүмдөрү баяндалган
кыссалардагы сөздөр менен, Аз. Иса (ас)дын Аллах Кабатына көтөрүлүшү баяндалган
аяттардын анализи маанилүү бир чындыкты көрсөтүүдө. Бул бөлүмдө Аз. Иса (ас)
кыссасы (окуя баяны) менен башка пайгамбарлардын өлүмдөрүн баяндаган сөздөрдүн
арапча маанисин жана Куран аяттарында кандайча колдонулганын карайбыз. Куранда
пайгамбарлардын өлүшү же өлтүрүлүшү жөнүндө колдонулган сөздөр алдыда терең
карала тургандай, «кателе (өлтүрүү),
мате (өлүү), халеке (хелак болуу), салебе (асуу)» же бир канча өзгөчө
сөздөр. Ал эми Аз. Иса (ас) үчүн Куранда апачык «Аны өлтүрүшкөн жок (ма кателеху) жана асышкан жок (ма салебуху)»
сөзү колдонулуп эч кандай өлтүрүү ыкмасы менен өлтүрүлбөгөнүнө басым жасалат.
Каапырларга Аз. Иса (ас)га окшоштун көрсөтүлгөнү жана анын Аллах Кабатына
көтөрүлгөнү билдирилет. Али Имран Сүрөсүндө болсо Аз. Иса (ас)ды Аллахтын көз
жумдураары жана аны Өз Кабатына көтөрөөрү билдирилген:
Аллах Исага айткан эле: «Эй Иса,
чындыгында сени Мен көз жумдурам (мүтевеффийке), сени Өзүмө көтөрөм (рафиуке),
сени каапырлардан тазалайм жана сени ээрчигендерди кыяматка чейин каапырдыкка
адашкандардын үстүнө өткөрөм...» (Али Имран Сүрөсү, 55)
Куранда өлүм маанисине келген
сөздөрдүн жана Али Имран Сүрөсүндө айтылган «көз жумдуруу» сөзүнүн колдонуу формалары төмөнкүдөй:
1) Teveffa:
КӨЗ ЖУМДУРУУ (ЖАНЫН АЛУУ)
Аяттагы «вефат» сөзү өлүү маанисинен башка маанилерге келет. Аяттардын
арапча маанилеринин анализи Аз. Иса (ас)дын биз билген мааниде өлбөгөнүн апачык
көрсөтөт. Маида Сүрөсүнүн 117-аятында өлүм окуясы мындайча кабар берилет:
«Мен
аларга мага буйрук кылгандарыңдан башка эч нерсе айткан жокмун. (Ал болсо
мындай эле:) «Менин да Раббим, силердин да Раббиңер болгон Аллахка кулчулук
кылгыла.» «Алардын арасында кезимде мен аларга күбөмүн. Мени көз жумдурганыңда
(тевеффейтени), аларды Өзүң көрүп турдуң. Сен баарына күбө болуучусуң.» (Маида
Сүрөсү, 117)
Али Имран Сүрөсүнүн 55-аятында болсо
Аллахтын Аз. Иса (ас)ды «көз жумдураары
(вефат кылдыраары», каапырлардан коргошу жана аны Өз Кабатына көтөрөөрү
кабар берилүүдө. Аяттын тафсиринен (чечмелөөсүнөн) чыккан маани –көптөгөн Ислам
аалымы менен муфассирлердин орток пикири боюнча- Аз. Иса (ас)дын өлбөгөнү.
Аятта төмөнкүчө билдирилген:
Аллах Исага айткан эле: «Эй Иса,
чындыгында сени Мен көз жумдурам (мүтевеффийке), сени Өзүмө көтөрөм
(рафиуке), сени каапырлардан тазалайм жана сени ээрчигендерди кыяматка
чейин каапырдыкка адашкандардын үстүнө өткөрөм. Анан Мага гана кайтып
келесиңер, талашкан нерселериңер жөнүндө араңарда Мен өкүм берем.» (Али Имран
Сүрөсү, 55)
Бул аяттарда айтылган жана
котормолордо өлтүрүү же көз жумдуруу деп которулган сөз арап тилинде «вефеа» тамырынан келип чыккан «тевеффа» этиши, жана ал этиш өлүм
маанисине эмес, «жандын алынышы»
маанисине келет. Арапча тафсирлерде да өлүм маанисинде колдонулбайт. Ислам
аалымы Куртубинин тафсири мунун мисалдарынын бири. Куртуби тафсиринде ал сөз
үчүн «напсилердин колго алынышы»
сөзүн колдонгон. Адамдын жанынын алынышынын дайыма эле өлүм маанисине келбеши
Куранда бизге билдирилет. Мисалы, «тевеффа»
сөзү колдонулган бир аятта адамдын өлүмү эмес, уйкуда жанынын алынышы жөнүндө
сөз кылынат:
Силерди түндөсү көз жумдурган
(жаныңарды алган) (йетевеффакум) жана күндүз «күчүңөр жетип жасап
жатканыңарды» билүүчү, анан белгиленген ажал жеткенге чейин анда силерди
тирилтүүчү Ал... (Энъам Сүрөсү, 60)
Бул аятта «көз жумдуруу» деп которулган сөз менен Али Имран Сүрөсүнүн
55-аятында колдонулган сөз бир, б.а. эки аятта тең «тевеффа» сөзү орун алган. Адамдын түнкү уйкудагы абалы өлүм эмес болгондуктан,
жогорудагы аятта колдонулган «йетевеффакум»
сөзүнүн өлүмдү айтып жатпаганы, туура котормонун «түнкүсүн жаныңарды алган» болушу керек экени анык. Төмөнкү аятта
болсо ушул эле сөз мындайча колдонулат:
Аллах алар өлө турган (мевт)
убакта жандарын алат (йетевеффа); өлбөгөндү болсо уйкусунда (жанын
алат) (лем темут). Ушундайча, ал жөнүндө өлүм чечими (эль мевте)
берилгенди (анын рухун) кармап калат, беркисин (беркисинин рухун) болсо
белгиленген бир ажалга чейин кайра салат... (Зүмер Сүрөсү, 42)
Бул аяттан да көрүнүп тургандай,
Аллах уктаган адамдын жанын алат, бирок өлүм чечими берилбегендин жанын ажалы
келгенге чейин кайрадан салат. Бул абалда адам биз билген мааниде өлгөн
болбойт. Белгилүү бир убакыт үчүн гана руху денесинен бөлүнүп, башка бир чен-өлчөмгө
кирген болот. Ойгоно турган убакта болсо кайрадан руху денесине тапшырылат.
Уйкунун бир «жан алынуу» катары
каралганын, бирок аны менен биологиялык өлүм айтылбаганын көрсөткөн мисалдардын
бири – бул Пайгамбар Мырзабыз (сав)дын уйкудан турганда «Бизди өлтүргөн соң тирилткен
Аллахка мактоолор болсун» (Бухари, Китабуъд Деават, 6312) дегенин
билдирген куттуу хадис. Эч күмөнсүз, Аз. Мухаммед (сав) бул даанышман сөзү
менен уктаганда биологиялык маанидеги өлүм эмес, уктаган адамдын биз
түшүнгөндөн башка бир мааниде «жанынын
алынаарына» көңүл бурган. Белгилүү Ислам аалымы жана муфассир Ибн Кесир
дагы Али Имран Сүрөсүнүн тафсирин жасап жатканда, башка көптөгөн далилдер менен
бирге ушул куттуу хадисти да колдонгон. Ибн Кесирдин тафсиринде «тевеффа» сөзүнүн уйкуга ишарат
кылаары, ушул эле сөздүн башка аяттарда кандайча орун алганы көрсөтүлүп
түшүндүрүлөт. Бул түшүндүрмөлөрдөн соң Ибн Кесир Ибн Эбу Хатимден риваят
кылынган бир хадисти да колдонуп пикирин мындайча айтат:
Ибн Эбу Хатим айтат; «Бизге атам...
Хасандан риваят кылды, ал «Сени көз жумдурам (жаныңды алам)...» аяты жөнүндө
мындай деген: бул жер «Сени уйку өлүмү менен өлтүрөм, б.а. уктатам» маанисинде;
Аллах Таала Аз. Иса (ас)ды уктап жаткан кезде асманга көтөргөн... Женабы Хак
Аз. Иса (ас)ды күмөнсүз бир чындык катары уйку менен жанын алган соң асманга
алган жана ал кезде ага азап көрсөткөн еврейлердин азаптарынан куткарган. (İbn Kesir,
Tefsiru'l Kur'ani'l Azim, том I, б. 573-576)
Ислам аалымдарынан Мухаммед Захид
эль-Кевсери болсо «тевеффа» этишинин
маанисин карап жатып, аятта ал этиштин өлүм маанисине келбегенин айткан жана
Зүмер Сүрөсүнүн 42-аятындагы «мевт»
сөзүнө көңүл бурган:
Эгер Аз. Иса өлгөн болгондо (бул
туура эмес), «Аллах өлүм убактысы келген напсилердин жанын алат.» (Зүмер
Сүрөсү, 42) аятында орун алган жана өлүм маанисине келген «мевт» сөзү
билдирилмек эмес... Эгер кээ бирлер айткандай, Аллах Таала кадимки өлүмдү
(биологиялык мааниде өлүмдү) билдирген болгондо, бул апачык кабар берилмек.
Аллах еврейлердин Аз. Иса (ас)ды өлтүрбөгөнү, жанын алуу жана асманга
көтөрүүдөн сөз кылып жатат, демек бул жерде кадимки өлүмдөн башка бир маанини
түшүнүш керек. (Zahid
Kevseri, Nazratün Abire fi Mezaimi men Yünkiru Nüzule İsa kable'l-Ahire, Mısır,
1980, б. 34-37)
Ислам тарыхынын алгачкы
муфассирлеринин бири катары кабыл алынган Матуриди да аятта Аз. Иса (ас)дын
кадимки биологиялык маанидеги өлүмү жөнүндө сөз болбогонун айткан:
Аяттагы маани өлүм маанисиндеги
жанын алуу эмес, дененин дүйнөдөн алынышы маанисиндеги жан алуу. (Maturidi,
Tev'vilatü'l Kurani'l Metaun, Beyrut, б. 67)
Ислам аалымдары «тевеффа» этишин
жоромолдоодо Аз. Иса (ас)дын өлбөгөнү, Аллах Кабатына көтөрүлгөнү жана кыямат
алдында жер жүзүнө кайра келээри жөнүндө бир пикирге келишкен. Мисалы, белгилүү
тафсир аалымы Табери бул этиштин «жерден
алуу» маанисинде колдонулганын айтат жана аятты төмөнкүчө түшүндүрөт:
Биздин оюбузча эң бекем көз-караш
бул сөздү «колго алуу», «жерден тартуу» маанисинде алуу. Анда аяттын мааниси
«сени жерден алып, асманга тартам» абалында болот. Аяттын уландысы болсо акыр
заманда каапырларга каршы жеңишке көңүл буруу менен бул пикирди тастыктайт. (Taberi
Tefsiri (Табери Тафсири), том III, 290-1)
Элмалылы Хамди Йазыр болсо
тафсиринде бул аяттын маанисинин «Аз.
Иса (ас)дын өлбөгөнү, Аллах Кабатында тирүү экени» деп билдирет:
... Биздин оюбузча бул тафсир менен
ишенимдин кыскача мааниси мындай: Аллахтан бир сөз болгон жана Рухул-Кудүс
менен тастыкталган Месих Исанын руху али алына элек. Рухунун ажалы келе элек.
Сөз али Аллахка кайта элек. Анын али дүйнөдө кыла турган иштери бар. (Elmalılı
Hamdi Yazır (Элмалылы Хамди Йазыр), Hak Din
Kuran Dili, том II, б. 1112-1113)
Жыйынтыктасак, Аз. Иса (ас)дын
уйкудагыга окшош абалга салынып Аллах Кабатына көтөрүлгөнүн, окуянын биз билген
өлүм эмес экенин, болгону бул чен-өлчөмдөн бир чыгуу экенин айта алабыз.
(Туурасын Аллах билет.)
2) КАТЕЛЕ: ӨЛТҮРҮҮ
Куранда өлүм жөнүндө айтылып
жатканда көбүнчө колдонулган сөз арапчада «өлтүрүү»
маанисине келген «кателе» сөзү.
Момун Сүрөсүндө «кателе» сөзү
төмөнкүчө колдонулууда:
Фараон айтты: «Койо бергиле мени, Мусаны
өлтүрөйүн (актул), ал (барып) Раббисине жалбарып-жалынсын... (Момун Сүрөсү,
26)
Аяттагы «Мусаны өлтүрөйүн» сөзү арапчада «актул Муса» деп айтылат. Бул сөз «кателе» этишинен келип чыккан.
Башка бир аятта болсо ушул эле сөз төмөнкүчө колдонулууда:
... Пайгамбарларды акыйкатсыздык
менен өлтүргөндөрү үчүн эле (йактулуне)... (Бакара Сүрөсү, 61)
Аятта айтылган «өлтүргөндөрү үчүн
эле» сөзүнүн арапчасы «йактулуне»
деп айтылат жана бул дагы «кателе» сөзүнөн келип чыккан. Жана котормодо да апачык
айтылгандай «өлтүрүү» маанисине келүүдө.
Төмөндө пайгамбарлардын өлүмүн баяндаган
кээ бир аяттарда «кателе» этишинин
кандайча колдонулганы берилген. Кашанын ичинде маанилери билдирилген бүт
сөздөрдүн этиш тамыры КАТЕЛЕ:
... Алардын бул сөздөрүн жана
пайгамбарларды акыйкатсыздык менен өлтүрүшүн (катлехум) жазабыз... (Али
Имран Сүрөсү, 181)
... Текебердик кылып кээ бирлериңер
аны жалганчы атап, кээ бирлериңер болсо аны өлтүрөсүңөрбү? (тактулуне)
(Бакара Сүрөсү, 87)
... Айткын: «Эгер ишенген (ыймандуу)
болсоңор, мурда эмне үчүн Аллахтын пайгамбарларын өлтүрчү элеңер?
(тактулуне)» (Бакара Сүрөсү, 91)
Аллахтын аяттарын тангандар,
пайгамбарларды акыйкатсыздык менен өлтүргөндөр (йактулуне) жана
адамдардан адилеттикти буйругандарды өлтүргөндөр (йактулуне);... (Али
Имран Сүрөсү, 21)
... Эгер силер чынчыл болсоңор, анда
аларды эмне үчүн өлтүрдүңөр (кателтумухум)? (Али Имран Сүрөсү, 183)
... Айткан эле: «Сени сөзсүз өлтүрөм»...
(Ле актуленнеке). (Маида Сүрөсү, 27)
Эгер мени өлтүрүү (тактулени)
үчүн колуңду мага созо турган болсоң, мен сени өлтүрүү (актулеке) үчүн
колумду сага узатпайм... (Маида Сүрөсү, 28)
Өлтүргүлө (уктулу)
Йусуфту же аны бир жерге таштап салгыла... (Йусуф Сүрөсү, 9)
Фараондун аялы айтты: «Мен үчүн да,
сен үчүн да бир көз чечекейи; аны өлтүрбөгүлө... (ла тактулу)» (Касас
Сүрөсү, 9)
«Эй Муса, алдыңкылар сени өлтүрүү
(ли йактулу) жөнүндө өз араларында сүйлөшүп жатышат...» (Касас Сүрөсү, 20)
Анан коомунун (Ибрахимге) жообу бир
гана: «Аны өлтүргүлө (уктулуху) же күйгүзгүлө» деш болду... (Анкебут
Сүрөсү, 24)
3) ХАЛЕКЕ: ӨЛҮҮ
Куранда өлтүрүү этиши үчүн
колдонулган башка бир сөз болсо «халеке»
этиши. Халеке сөзү аяттарда «хелак
болуу, өлүү» маанилеринде колдонулууда. Мисалы, Момун Сүрөсүнүн 34-аятында
мындай деп айтылат:
... Аягында ал көз жумганда
(халеке) айткан элеңер; «Аллах андан соң эч качан бир элчи жөнөтпөйт...
(Момун Сүрөсү, 34)
Аятта «көз жумганда» деп которулган сөздүн арапчасы «иза хелеке» деп айтылат жана бул сөздүн мааниси болсо өлүү.
4) МАТЕ: ӨЛҮМ
Куранда пайгамбарлардын өлүмү
жөнүндө колдонулган дагы бир сөз болсо – бул «мате» сөзү. Мате сөзү аяттарда «өлүү» маанисинде колдонулууда. Себе Сүрөсүндө Аз. Сулайман (ас)
жөнүндө мындай деп айтылат:
Ошентип анын (Сулаймандын)
өлүмүнө (эль мевте) чечим кылганыбызда, өлүмүн (мевтихи) аларга асасын жеп
жаткан бир дарак куртунан башкасы кабар берген жок... (Саба Сүрөсү, 14)
Ушул эле уңгудан чыккан башка бир
сөз формасы болсо Аз. Йахйа (Яхья) (ас) жөнүндө колдонулган:
... Ага салам болсун; туулган күнү, өлөр күнү (йемуту)
жана тирүү абалда кайрадан-тургузула турган күн да. (Мерйем Сүрөсү, 15)
Бул аятта «өлөр күнү» деп которулган сөздүн арапчасы «йемуту» сөзү. Ушул эле сөз Аз. Йакуб (ас)дын өлүмү жөнүндөгү
аяттарда да орун алат:
Же силер Йакубдун өлүм убагында
(эль мевте) ал жерде күбө белеңер?.. (Бакара Сүрөсү, 133)
Бул аяттагы «эль мевте» сөзү да ушул эле сөз уңгусунан келип чыгат жана өлүм
маанисине келет.
Аз. Мухаммед (сав) жөнүндөгү бир
аятта болсо «кателе» жана «мате» этиштери чогуу колдонулат:
Мухаммед болгону бир элчи (пайгамбар).
Андан мурда канчалаган элчилер жашап-өткөн. Эми ал өлсө (мате) же өлтүрүлсө
(кутиле) силер изиңер менен кайра артка кайтасыңарбы?... (Али Имран Сүрөсү,
144)
Мате (өлүү) тамырынан (уңгусунан) чыккан мевт сөзү
пайгамбарлардын өлүмүн баяндаган башка аяттарда да кездешет:
... Айтты: «Аттиң мындан мурда өлүп
(митту), эстерден чыгып унутулганымда кана.» (Мерйем Сүрөсү, 23)
Сенден мурда эч бир адамга
өлүмсүздүк (эль хулде) берген жокпуз; эми сен өлсөң (митте), алар
өлүмсүз калышабы? (Анбия Сүрөсү, 34)
«Мени өлтүрө турган (йумитуни),
анан тирилте турган да Ал.» (Шуара Сүрөсү, 81)
5) ХАЛИД:
ӨЛҮМСҮЗ
Аяттарда орун алып, түздөн-түз өлүү
же өлтүрүү этишин эмес, бирок өлүмсүздүктү түшүндүргөн башка бир сөз болсо –
бул «халид» сөзү. Халид сөзү
үзгүлтүксүз болуу, үзгүлтүксүздүгү улануу маанилерине келет. Анбия Сүрөсүндө «халид» сөзү төмөнкүчө колдонулган:
Биз аларды тамак жебес денелер
кылган жокпуз жана алар өлүмсүз (халидийне) эмес эле. (Анбия Сүрөсү, 8)
6) САЛЕБЕ: АСУУ
Куранда пайгамбарлардын өлүмү
айтылып жатканда колдонулган сөздөрдүн бири – бул салебе (асуу) этиши. Салебе этиши «асуу, крестке асуу жана өлүм жазасына тартуу» сыяктуу маанилерге
келет. Бул этиш аяттарда мындайча колдонулат:
... Чындыгында болсо аны өлтүрүшкөн
жок жана аны асышкан жок (ма салебу) ... (Ниса Сүрөсү, 157)
... Бирөө кожоюнуна шарап ичирет,
экинчиси болсо асылат (йуслеби)... (Йусуф Сүрөсү, 41)
... Өлтүрүлүшү, асылышы (йусаллебу)
гана... (Маида Сүрөсү, 33)
Сөзсүз колдоруңар менен буттарыңарды
кайчылаш кесем жана баарыңарды өлүм жазасына тартам (усаллибеннекум)
(Аьраф Сүрөсү, 124)
... Силердин
колдоруңар менен буттарыңарды кайчылаш кесем жана силерди курма дарактарына асамын
(усаллибеннекум)... (Таха Сүрөсү, 71)
...
Буттарыңарды кайчылаш кестирем жана силердин баарыңарды чындап асамын
(усаллибеннекум). (Шуара Сүрөсү, 49)
Аяттардан да көрүнүп тургандай,
башка пайгамбарлардын өлүмү баяндалган аяттарда такыр башка сөздөр колдонулган.
Аллах Куран аяттарында Аз. Иса (ас)дын өлтүрүлбөгөнүн, адамдарга ошол сыяктуу
көрсөтүлгөнүн, аны Өз Кабатына көтөргөнүн билдирген. Аз. Иса (ас) үчүн «жанын алуу» маанисине келген «тевеффа» этиши колдонулса, башка
пайгамбарлар үчүн «кателе» же «мевт» сыяктуу сөздөр колдонулган. Бул
маалыматтар болсо бизге Аз. Иса (ас)дын абалынын кереметтүүлүгүн дагы бир жолу
көрсөтүүдө.
Аллах Аз. Иса (ас)ды Өз Кабатына
көтөргөн
Аз. Иса (ас)дын өлбөгөн жана
өлтүрүлбөгөндүгүнүн маанилүү далилдеринин бири болсо – бул Раббибиздин Аз. Иса (ас)ды Өзүнө көтөргөнүн билдириши. Аяттарда бул
чындык кабар берилет:
... сени Өзүмө көтөрөм (рафиуке),
сени каапырлардан тазалайм жана сени ээрчигендерди кыяматка чейин каапырдыкка
адашкандардын үстүнө өткөрөм... (Али Имран Сүрөсү, 55)
... Тескерисинче (бел), Аллах аны
Өзүнө көтөрдү (рефеа). Аллах үстөм жана күчтүү, өкүмдар жана даанышман. (Ниса
сүрөсү, 158)
Аллах Аз. Иса (ас)ды Өзүнө көтөрүп,
аны каапырлардын тузактарынан коргоп, куткарган. Аяттарда «рафиуке» жана «рефеа»
деп колдонулган сөздөрдүн арапча уңгусу «реф»
сөзү. «Реф» сөзүнүн сөздүктөгү мааниси «көтөрүлүү».
Ислам аалымы Эшари Али Имран Сүрөсүнүн 55-аятын, Ниса Сүрөсүнүн 158-аяты менен
чогуу түшүндүргөн жана бул жөнүндөгү пикирин мындайча айткан:
«Аз. Иса (ас)дын тирүү абалда
асманга реф кылынганы (көтөрүлгөнү) жөнүндө үммөттүн ижмасы бар.» (Eşari,
el-İbane an Usuli'd Diyane, thk. ve ta'l. Fevkıyye Hüseyin Mahmud, Kahire,
1986, II, б. 115)
(Ижма-ы
үммөт: ошол кылымда жашаган Ислам аалымдарынан мужтахиддердин бир маселе
жөнүндө берилген өкүмдө бир пикирге келиши.)
Ислам аалымдарынын көпчүлүгү бул
аяттарды түшүндүрүүдө «Аз. Иса (ас)дын
өлбөгөнү, Аллах Кабатына көтөрүлгөнү жана ал көтөрүлүүнүн руху жана денеси
менен бирге болгону» жөнүндө бир пикирде. Ал аалымдардын кээ бирлеринин
пикирлери мындай:
Хасан Басри Чантай тафсиринде «рафиуке» сөзүн «Өзүнө көтөрүү» деп тафсир кылган жана «Аллах Аз. Иса (ас)ды руху жана денеси менен бирге жогору көтөрүп
алган.» деп пикирин айткан. (Hasan Basri
Çantay, Kuran-ı Hakim ve Meal-i Kerim, Cilt I, б. 92)
Ибн Теймиййенин түшүндүрмөсү болсо
мындай: «Аллах аны Өз Кабатына
көтөрдү... аяты Аз. Иса (ас)дын руху жана денеси менен көтөрүлгөнүн айтууда...» (İbn
Teymiyye, Mecnuu Fetava, IV, б. 323)
Захид Кевсери болсо Куранда Аз. Иса
(ас)дын Аллах Кабатына көтөрүлүшүнүн каршы чыгылгыс ачык жана так экенин айтат.
Али Имран Сүрөсүнүн 55-аятын жана Ниса Сүрөсүнүн 157-158-аяттарын далил катары
көрсөткөн Кевсери бул аяттарда Аз. Иса
(ас)дын «рефи»синин насс (насс: аныктык, ачыктык. Курани Керимде же куттуу
хадистерди бир иш же темадагы ачыктык жана натыйжада ачык болгон келам жана
аят) өкүмүндө экенин айтат жана аны мындайча баяндайт:
Себеби «реф»тин чыныгы мааниси
төмөндөн жогору көздөй жылдыруу. Бул жерде аяттарды салыштырма мааниде
түшүндүрүүгө бир негиз жок. Ошондуктан атак-даңк жана макам жагынан жогорулатуу
сыяктуу бир маани чыгарууга аракет кылуунун бир далили жок. (Zahid
Kevseri, Nazratün Abire, б. 93)
Куран аяттарынан жана Ислам
аалымдарынын жоромолдорунан апачык көрүнүп тургандай, Аз. Иса (ас) тирүү
абалда, денеси менен бирге Аллах Кабатына көтөрүлгөн. Бул Аллахтын бир керемети
жана ыйман келтиргендер өтө кубанып, толкундана турган бир керемет. Аз. Иса
(ас)дын руху гана Аллах Кабатына көтөрүлдү же ал көтөрүлүү аркылуу руханий
(макамдык) бир көтөрүлүү айтылган деген пикирлер болсо чындыкка туура келбейт.
Жогоруда да кээ бир мисалдар келтирилгендей, көптөгөн Ислам аалымдары андай
пикирлердин туура эмес экенин эмгектеринде далилдешкен.
Аз. Иса (ас)дын тирүү абалда Аллах
Кабатына көтөрүлгөндүгүнүн дагы бир маанилүү далили болсо Ниса Сүрөсүнүн
158-аятындагы арапча «бел» сөзү.
Кыргызчага «тескерисинче» маанисинде
которулган бул сөздүн арапча грамматикалык мааниси жана колдонуу өзгөчөлүктөрү
өтө маанилүү бир чындыкка көңүл бурат. Ал боюнча, «бел» байламтасы тескери
маанини билдирген бир сүйлөмдөн кийин келсе, арапча грамматика эрежелери боюнча
андан кийин келген сүйлөм мурдакы сүйлөмдүн толук карама-каршысы болушу керек.
Демек Аз. Иса (ас) жөнүндөгү аятта «...
Аны өлтүрүшкөн жок, тескерисинче (бел) Аллах аны Өзүнө көтөрдү...» деп
өлүмдүн карама-каршысы болгон тирүүлүккө ишарат кылынып жатышы ыктымал
(туурасын Аллах билет). Бул жөнүндө жакынкы убактардагы Ислам аалымдарынан
Шейхүлислам Мустафа Сабри Мырза да мындай жоромол жасаган:
Ниса Сүрөсүнүн 158-аятында орун
алган жана «тескерисинче» деп которулган «бел» байламтасы тескери маанини
билдирген бир сүйлөмдөн кийин келсе, арапча грамматика эрежелери боюнча андан
мурдакы сүйлөм андан кийинки сүйлөмдүн толугу менен карама-каршысы болушу
керек. Өлүмдүн карама-каршысы тирүүлүк. Грамматика эрежелери ушуну талап кылат.
Эгер бир «бул жерде руханий «реф» жөнүндө сөз болгон» жана «Аз. Иса кадимкидей
көз жумган» десек, ал эрежеге каршы келген болобуз. Себеби анда «бел»
байламтасынан кийин келген «реф» байламтадан мурда келген, ошол эле учурда
тескери бир сүйлөм болгон өлтүрүү жана асуу этиштерине карама-каршы болбойт.
Себеби бир киши өлтүрүлгөн да, руху да асманга көтөрүлгөн болушу мүмкүн.
Антпесе, бул сөз маанисиз болуп калат жана Курани Керим мындай маанисиз
сүйлөмдөрдөн аруу, алыс... «Рефтин» руханий гана болгонун жактагандардын чечмелеши
боюнча, аяттын котормо мааниси мындай: «Аны өлтүрүшкөн жок жана асышкан жок...
тескерисинче Аллах анын даражасын көтөрдү.» Бул жерде ижаз (маңыздуу сөз)
мындай турсун, ортоңку даражалуу бир белагат (даанышман сүйлөө чеберчилиги) да
жок... «Имараттын лифти мени ар күнү мен жашаган төртүнчү кабатка чыгарат»
дегенде эч бир акылдуу адам бул сүйлөмдөн «мени руханий төртүнчү кабатка
чыгарат» деген маанини чыгарбайт. Демек Аз. Иса дагы руханий эле көтөрүлгөн
эмес. (Mustafa Sabri, Mevkıfu'l Akl, б. 233)
Саид Рамазан эль-Бутинин İslam Akaidi
(Ислам акаиди) аттуу эмгегинде болсо бул мындайча түшүндүрүлгөн:
Аяттын мурдакы бөлүмү менен кийинки
бөлүмдөрү арасындагы эки тараптуу төп келүүчүлүк мажбурлуу түрдө бир акыйкатты
көрсөтүүдө. Мисалы, бир арап кишинин «мен ач эмесмин, тескерисинче эс алып
жатам» деши туура сүйлөм болбойт. Ошол сыяктуу, «Халид өлгөн жок, тескерисинче
ал жакшы бир киши» сүйлөмү да сүйлөм мүчөлөрү жагынан мааниси бузук. Туурасы
болсо: «Халид өлгөн жок, тескерисинче жашап жатат» болот. «Башчы өлтүрүлгөн
жок, ал Аллах Кабатында даражасы жогору бир киши» деп айтуу сүйлөмдүн
маанисинде бир кемчиликке алып келет. Себеби анын Аллах Кабатында жогорку
даражалуу киши болушу анын өлтүрүлүшүнө тоскоол эмес. «Бел» байламтасы мурдакы
сөз менен кийинки сөз арасында бир карама-каршылыкты көрсөтөт. Б.а. «бел»
өзүнөн мурдакы бир өкүмдү жокко чыгарат. (M. Said
Ramazan el-Buti, Yaratıcının Varlığı ve Yaratılanın Görevi İslam Akaidi, Mavde
Yayınları, İstanbul, 1996, б. 338)
Апачык көрүнүп тургандай, жогорку
күч-кудуреттүү Аллах Аз. Иса (ас)га курулган тузакты аны тирүү абалда Өз
Кабатына көтөрүү аркылуу бузган. Бул далилдердин баары Аз. Иса (ас)дын Аллах
Кабатында тирүү экенин жана Раббибиз буйруган бир убакта кайрадан жер жүзүнө
келээрин дагы бир жолу көрсөтүүдө. (Туурасын Аллах билет.)
Аллахтын Аз. Иса (ас)ды каапырлардан
тазалашы
Аз. Иса (ас)дын Аллах Кабатына
көтөрүлүшү жөнүндө аяттарда кабар берилген маалыматтардын бири – бул Аллахтын
Аз. Иса (ас)ды каапырлардан тазалашын кабар бериши. Али Имран Сүрөсүнүн
55-аятында мындай деп айтылат:
... сени Өзүмө көтөрөм (рафиуке),
сени каапырлардан тазалайм (мутаххируке) жана сени ээрчигендерди кыяматка чейин
каапырдыкка адашкандардын үстүнө өткөрөм... (Али Имран Сүрөсү, 55)
Аяттын арапчасындагы «мутаххируке» сөзүнүн уңгусу «тахара» сөзү, жана анын сөздүк
мааниси: таза болуу. Ислам аалымдары аяттагы бул сөздүн Аз. Иса (ас)дын тирүү
абалда Аллах Кабатына көтөрүлгөндүгүнүн далилдеринин бири деп кабыл алышат.
Ислам аалымдары боюнча аяттын тафсири; «Сени
алып жатам, Кабатыма көтөрүп жатам жана сени каапыр жана фажирлер (бузуку,
жалганчылар) менен кирдеген бул чөйрөдөн алыстатып жатам» маанисинде.52
Бул боюнча, «Аллахтын Аз. Иса (ас)ды каапырлардан тазалашы» Аз. Иса (ас)ды
өлтүрүү үчүн курулган тузактардын бузулушу жана каапырлардын максатына жете
албашы, б.а. Аз. Иса (ас)дын тирүү абалда Аллах Кабатына көтөрүлүшү деген
мааниге келет. (Туурасын Аллах билет.)
Ошондой эле, аяттагы сүйлөмдөн Аз.
Иса (ас)дын тазаланышы деп денеси менен жана каапырлардын арасынан бөлүнүп
тазаланышынын айтылып жатканы көрүнүп турат. (Туурасын Аллах билет.) Натыйжада
кээ бирлер айткан, Аз. Иса (ас) өлүп руху гана Аллах Кабатына көтөрүлгөн деген
пикирдин туура эмес экени дагы бир жолу көрүнүп турат. Аз. Иса (ас)дын рухунун
гана көтөрүлүшү аятта билдирилген тазалануунун ишке ашпашы деген мааниге келет.
Аятта билдирилгендей бир тазалануу
болушу үчүн Аз. Иса (ас)дын руху жана денеси менен бирге каапырлардын арасынан
бөлүнүшү керек. Мындан тышкары, руханий бир тазалануу Аз. Иса (ас) сыяктуу
жогорку адеп-ахлактуу, Аллах Кабатында абройлуу жана терең ыймандуу бир
пайгамбар үчүн маанисиз. Аз. Иса (ас)дын жогорку адеп-ахлагы Мерйем Сүрөсүнүн
33-аятында мындайча кабар берилген; «Туулган
күнүмдө, өлөр күнүмдө жана тирүү абалда кайрадан-тургузула турган күнүмдө да
салам мага.» Аз. Иса (ас)дын руху чын ыкластуу бир момун жана Аллахтын
элчиси болгондуктан, Аллахтын уруксаты менен, таптаза. Бирок ал турган чөйрө
мушриктер менен каапырлардын жаман мүнөздөрү жана жаман иш-аракеттеринен улам
таза эмес. Бир аятта Раббибиз мушриктердин адеп-ахлагынын жамандыгынан улам «кир»
экенине ишарат кылган:
Эй ыймандуулар, мушриктер кир
кишилер; демек бул жылдардан соң эми Харам Мечитине жолобошсун... (Тообо
Сүрөсү, 28)
Демек, Аз. Иса (ас)дын каапырлардан
тазаланышы анын денеси менен бирге алардын арасынан алысташы маанисине келет.
Аллах Аз. Иса (ас)ды каапырлардан жана алар курган тузактардан тазалап
коргогон. Бул болсо Раббибиздин Аз. Иса (ас)ды Өз Кабатына көтөрүшү аркылуу
ишке ашкан. (Туурасын Аллах билет.)
Египеттик аалым Халил Херрас болсо
аятта билдирилген «тазалануу» сөзүнүн
мааниси жөнүндө мындай дейт:
Аз. Иса (ас)дын каапырлардан
тазаланышы алардын бузуку тузактарынан кутулушу аркылуу болот. Бул болсо Аз.
Иса (ас)дын өлүмү жана топуракка көмүлүшү аркылуу эмес, тирүү абалда асманга
көтөрүлүшү аркылуу боло алат. Себеби душмандары, Аз. Иса (ас)га окшоткон кишиге
кылган сыяктуу, анын денесине да кыйноо жасашы мүмкүн эле... (Halil
Herras, Hz. İsa Gelecek mi?, Isparta, Ocak 2002, б. 66)
Аз. Иса (ас)дын каапырлардан
тазаланышы Элмалылы Хамди Йазыр тафсиринде да айтылгандай, Аз. Иса (ас)дын
Аллах Кабатына көтөрүлүшү аркылуу болгон:
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder